Υποχρεωτικός Εμβολιασμός – Νομικές και ιατρικές διαστάσεις

Το καίριο και ιδιαίτερα επίκαιρο ζήτημα της υποχρεωτικότητας των εμβολιασμών, όπως και άλλων μέτρων που μπορεί να θεωρηθούν επιβεβλημένα για την αποτελεσματική προστασία της δημόσιας υγείας, ήταν το αντικείμενο της διαδικτυακής συζήτησης που διοργάνωσε το Ινστιτούτο Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής στις 24 Ιανουαρίου 2022. Στη συζήτηση έλαβαν μέρος, ο Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου & Κοινωνικής Διοίκησης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Ξενοφών Κοντιάδης, η Καθηγήτρια Παιδιατρικής-Λοιμωξιολόγος, μέλος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Ιωάννα Παυλοπούλου και η επίκουρη Καθηγήτρια Συνταγματικού Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Φερενίκη Παναγοπούλου, με συντονιστή τον Καθηγητή Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, μέλος του Επιστημονικού Συμβουλίου του ΙΔΚΚ Σπύρο Βλαχόπουλο.

Στην εισαγωγική του τοποθέτηση, ο κ. Βλαχόπουλος έθεσε τα κύρια ερωτήματα. Ποιο είναι το νομικό πλαίσιο, υπάρχουν Συνταγματικά όρια; Ποια είναι τα όρια μεταξύ της ελευθερίας και προσωπικής αυτονομίας από τη μία μεριά και, από την άλλη, του χρέους της εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης το οποίο κατοχυρώνεται στο άρθρο 25 του Συντάγματος μας. Τι συνέβη με τον υποχρεωτικό εμβολιασμό άνω των 60, είχε επιτυχία; Πρέπει να υπάρχει διαφοροποίηση ανάλογα με τις ηλικιακές ομάδες; Γιατί γίνεται τόση συζήτηση ειδικά για τον εμβολιασμό απέναντι στην τρέχουσα πανδημία που δεν υπήρξε σε άλλες περιπτώσεις; Η απόφαση είναι νομική, ιατρική ή πολιτική; Και επίσης, τα θέματα αυτά πρέπει να αντιμετωπίζονται στο πλαίσιο μιας εθνικής νομοθεσίας ή σε ένα ευρύτερο διεθνές πλαίσιο;

Ο κ. Κοντιάδης τονίζοντας ότι τα ερωτήματα που τίθενται είναι σύνθετα και απαιτητικά, επεσήμανε, ότι η αξιολόγηση των περιορισμών των δικαιωμάτων δεν αποτελεί εφάπαξ διαδικασία, ενώ είναι κρίσιμο επίσης κάθε επιμέρους μέτρο να κρίνεται αυτοτελώς ως προς το Σύνταγμα μας, την ευρωπαϊκή σύμβαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αλλά και άλλων συνθηκών όπως είναι η σύμβαση του Οβιέδο που αφορά σε θέματα βιοηθικής.

Υποστήριξε επίσης ότι η εφαρμογή του γενικού lockdown στην αρχή της πανδημίας ήταν σύμφωνη με το Σύνταγμά μας, ενώ και τον Δεκέμβριο, όταν ήταν εφικτός ο εμβολιασμός, θα μπορούσε να θεσπιστούν κυρώσεις και κίνητρα. Η υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών δεν είναι κάτι ξένο στην έννομη τάξη μας, αλλά οι δυσμενείς συνέπειες για όσους αρνούνται πρέπει να αποτελούν το έσχατο μέσο και φυσικά ο δια της βίας εξαναγκασμός δεν είναι νοητός σε ένα φιλελεύθερο κράτος δικαίου. Εξέφρασε επίσης επιφυλάξεις για την συνταγματικότητα του προστίμου των 100 ευρώ, λέγοντας, ότι θα ήταν προτιμότερη η καθολική υποχρεωτικότητα με σοβαρές κυρώσεις, όπως η πρόσβαση στους χώρους εργασίας, η χρήση μέσων μαζικής μεταφοράς κλπ. Σε κάθε περίπτωση, τα μέτρα που λαμβάνονται πρέπει να είναι προσωρινά και πλήρως τεκμηριωμένα, ανάλογα και με τις φάσεις της πανδημίας, ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος που εύστοχα έχει αποκαλέσει ο Σπύρος Βλαχόπουλος «Συνταγματικό μιθριδατισμό».

Η κα Παυλοπούλου επεσήμανε αρχικά ότι συζητάμε την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού ως αντιμετώπιση της διστακτικότητας. Η συμβολή των εμβολίων είναι πολύ σημαντική στην εξάλειψη πολλών θανατηφόρων λοιμωδών νοσημάτων, αλλά η συμμόρφωση στον εμβολιασμό αποτελεί σήμερα πρόβλημα. Η διστακτικότητα αυτή δεν εκφράζει μόνο τον εύλογο φόβο, αλλά πήρε ευρύτερη διάσταση αντιπολιτευτικότητας, αντισυστιμικότητας και δυσαρέσκειας κάθε είδους. Τονίζοντας ότι η λήψη καθολικών μέτρων σε περίπτωση πανδημικής έξαρσης είναι κοινά αποδεκτή από όλη την επιστημονική κοινότητα, επεσήμανε, ότι η εφαρμογή υποχρεωτικού προγράμματος εμβολιασμού δεν είναι απλή και χωρίς προβλήματα, δεδομένου ότι η παραπληροφόρηση που υπάρχει κυρίως μέσω του διαδικτύου έχει πρόθεση την εξαπάτηση του κοινού, την οποία οι κυβερνήσεις οφείλουν να την ανιχνεύουν, να τη διορθώνουν, αλλά και να ενημερώνουν το κοινό με θετικά μηνύματα. Παρουσίασε επίσης στοιχεία από έρευνα της εταιρείας Κ-Research όπου το 58% των εμβολιασμένων θεωρούσε ότι τα πράγματα στη χώρα κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, ενώ το αντίστοιχο ποσοστό στους ανεμβολίαστους ήταν 13%, αποκαλύπτοντας ουσιαστικά ανθρώπους που δεν εμπιστεύονται τους θεσμούς και επηρεάζονται από τα social media σύμφωνα με την έρευνα. Συμπερασματικά, τόνισε ότι η διστακτικότητα είναι σύνθετο φαινόμενο που απαιτεί πολύπλευρη προσέγγιση, η υποχρεωτικότητα όμως, ως έσχατο μέτρο, είναι αποδεκτή.

Η κα Παναγοπούλου  τόνισε ότι το κρίσιμο ερώτημα αφορά τη σχέση μεταξύ της προσωπικής αυτονομίας και της προστασίας της δημόσιας υγείας ως συλλογικού αγαθού. Στο σύνταγμά μας το δικαίωμα στην υγεία είναι ατομικό και κοινωνικό. Η υποχρέωση της πολιτείας να προστατεύσει την υγεία των πολιτών μπορεί να ερμηνευθεί συνδυαστικά και με την υποχρέωση εθνικής και κοινωνικής αλληλεγγύης του άρθρου 25 παρ. 4. Το σύνταγμά μας εκτός από τα δικαιώματα εμπεριέχει και καθήκοντα. Το αντιμετωπίσαμε στην αρχή της πανδημίας ως υποχρέωση αυτοπεριορισμού-εγκλεισμού, χρήσης μάσκας και τήρηση μέτρων υγιεινής. Το άτομο μετέχει στο κοινωνικό σύνολο και άρα υποχωρεί το δικαίωμα αυτοπροσδιορισμού του εφόσον προσβάλλεται το εξίσου σημαντικό δικαίωμα τρίτου στη ζωή. Επομένως, είναι λογικό όσοι δεν εμβολιάζονται να υφίστανται κάποιες συνέπειες. Τίθεται όμως το ερώτημα αν παραβιάζεται η αρχή της ισότητας αφού οι δύο κατηγορίες, εμβολιασμένοι-ανεμβολίαστοι, τυγχάνουν διαφορετικής μεταχειρίσεως, ενώ  υπάρχει και θέμα προστασίας προσωπικών δεδομένων στα οποία πρέπει να έχει πρόσβαση μόνο το εξουσιοδοτημένο προσωπικό. Πως όμως όλα αυτά τα δικαιώματα θα μπορούσε να έρθουν σε πρακτική εναρμόνιση; Το ερώτημα δεν είναι αν ο υποχρεωτικός εμβολιασμός είναι συνταγματικά επιτρεπτός, αλλά αν είναι συνταγματικά αναγκαίος και, με τα δεδομένα που υπήρχαν, η υποχρέωση εμβολιασμού στους άνω των 60 ήταν ένα επιτρεπτό και αναγκαίο μέτρο, όπως και το οριζόντιο πρόστιμο των 100 ευρώ σε περίπτωση μη συμμόρφωσης.

Φωτογραφίες Εκδήλωσης