Η Τουρκική Διασπορά στη Γαλλία, του Γιώργου Πρεβελάκη
Η Τουρκική Διασπορά στη Γαλλία, του Γιώργου Πρεβελάκη (Ομότιμος Καθηγητής στη Σορβόννη, Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδας στον Ο.Ο.Σ.Α., μέλος Επιστημονικού Συμβουλίου ΙΔΚΚ
Οι αντιπαραθέσεις ανάμεσα στους Προέδρους Μακρόν και Ερντογάν το περασμένο φθινόπωρο ανέδειξαν την παρουσία και τον ρόλο της τουρκικής διασποράς.
Για τη Γερμανία, το θέμα δεν είναι καινούργιο. Στο γερμανικό Ισλάμ το τουρκικό στοιχείο κυριαρχεί. Από τα πέντε περίπου εκατομμύρια Μουσουλμάνων της Γερμανίας, το 70% είναι Τούρκοι- μια δύναμη η οποία επηρεάζει και τις γερμανικές και τις τουρκικές εκλογές. Ο Ερντογάν φροντίζει να τους ελέγχει.
Στη Γαλλία, όμως, η σύνθεση του μουσουλμανικού πληθυσμού είναι διαφορετική. Από τα έξι περίπου εκατομμύρια Μουσουλμάνων, μόνον ένα 10% αντιστοιχεί στο τουρκογενές Ισλάμ. Επίσης, η προέλευση των Τουρκο-Γάλλων είναι αγροτική, εν αντιθέσει με τη Γερμανία όπου οι Τούρκοι μετανάστες έρχονται από τις πόλεις.
Στο παρελθόν η Τουρκία αντιμετώπιζε τους μετανάστες κυρίως ως πηγή εμβασμάτων. Το τουρκικό κράτος παρενέβαινε ελάχιστα στις τουρκικές κοινότητες και αδιαφορούσε για τις θρησκευτικές τους πρακτικές. Μετά την άνοδο του ΑΚΠ στην εξουσία, το νεότευκτο τουρκικό κατεστημένο άρχισε να αξιοποιεί το αυξανόμενο πληθυσμιακό δυναμικό των Τούρκων της Ευρώπης- προφανώς επηρεασμένο από τις θεωρητικές επεξεργασίες της δεκαετίας 1990 για τον πολιτικό και γεωπολιτικό ρόλο των διασπορών. Η ενσωμάτωση της θρησκείας στην πολιτική ζωή της Τουρκίας λειτούργησε ενισχυτικά. Ο ανεξίθρησκος χαρακτήρας των ευρωπαϊκών κοινωνιών διευκολύνει την τουρκική διείσδυση η οποία, μολονότι εθνικιστική, εμφανίζεται με θρησκευτικό μανδύα.
Η κρατική Διεύθυνση των θρησκευτικών υποθέσεων (Diyanet) ανέπτυξε εντυπωσιακή δράση στο εσωτερικό της Τουρκίας, την οποία επεξέτεινε στον χώρο της διασποράς. Η υπ’ αυτήν Τουρκο-Ισλαμική Ένωση των θρησκευτικών υποθέσεων (Ditib) διευθύνει δύο χιλιάδες τζαμιά ενεργά στο εξωτερικό- τετρακόσια στη Γαλλία. Στόχος της Ένωσης είναι να παρεμποδίσει την αφομοίωση των Τούρκων στην κοινωνία υποδοχής και, γενικότερα, να διατηρήσει τις τουρκικές κοινότητες υπό την επίδραση του τουρκικού κράτους.
Η αντίληψη αυτή αντιτίθεται στις βασικές αρχές του γαλλικού πολιτικού και ιδεολογικού συστήματος. Στη Γαλλία η θρησκεία de jure θεωρείται ιδιωτική υπόθεση και δεν νοείται να διαφοροποιεί τους πολίτες. Οι αποκλίσεις συνιστούν μείζονα απειλή για την ίδια την ουσία της γαλλικής εθνικής ύπαρξης. Το πρόσφατο αυτό φαινόμενο ονομάστηκε αρχικά communautarisme (κοινοτισμός), σήμερα séparatisme (διαχωρισμός) και επιχειρείται να αντιμετωπιστεί με νόμο του κράτους.
Η Γαλλία δεν αντιπαρατίθεται μόνον στον τουρκικό séparatisme. Οι περισσότεροι Γάλλοι Μουσουλμάνοι είναι αραβόφωνοι, από τις παλαιές γαλλικές αποικίες, διαιρεμένοι ανά τόπο καταγωγής. Δεν αποτελούν συμπαγές σύνολο. Ανάλογα με την προέλευση τους, είναι περισσότερο ή λιγότερο ενσωματωμένοι στη γαλλική κοινωνία. Ήδη από την Προεδρία Sarcozy, η Γαλλία επιδιώκει να ενοποιήσει αυτό το ετερογενές σύνολο ως “γαλλικό Ισλάμ”, με κεντρική διοίκηση, ώστε το γαλλικό κράτος να διαπραγματεύεται με έναν επίσημο συνομιλητή. Στην προσπάθεια αυτή εναντιώνεται η αντίρροπη δύναμη του τουρκικού κράτους το οποίο, αντιθέτως, επιδιώκει να ηγεμονεύσει στο τουρκικό και, κατ’επέκταση, στο σύνολο του μουσουλμανικού πληθυσμού. Ελέγχει πολλά τζαμιά στη γαλλική επικράτεια, όπου στέλνει αμειβομένους ιμάμηδες.
Τα μουσουλμανικά δίκτυα, διασυνδεδεμένα με τη Μέση Ανατολή και τη Βόρειο Αφρική, έχουν επανειλημμένως κλονίσει την εσωτερική ασφάλεια, με επιθέσεις σε εβραϊκούς και άλλους στόχους. Το τουρκικό στοιχείο έχει εκδηλωθεί και βιαίως, κυρίως κατά των Αρμενίων και των Κούρδων- πρόκειται, όμως, για αποσπασματικές ενέργειες οι οποίες αντιμετωπίζονται δραστικά, όπως η διάλυση της οργάνωσης “Γκρίζοι Λύκοι” στη Νίκαια. Ο τουρκο-γαλλικός πληθυσμός είναι κατά βάση φιλήσυχος και συντηρητικός. Το πρόβλημα τίθεται από τη στιγμή που αμφισβητεί τις αρχές στις οποίες θεμελιώνεται η γαλλική κοινωνία. Ταυτοχρόνως, δημιουργεί προγεφύρωμα για την επίδραση ενός ξένου κράτους στην εσωτερική πολιτική ζωή. Δεν είναι η μόνη κοινότητα η οποία αμφισβητεί το γαλλικό “παράδειγμα”· διαθέτει, όμως, επιπροσθέτως την υποστήριξη του τουρκικού κρατικού μηχανισμού.
Το 1974 η Τουρκία αιφνιδιάστηκε από την κινητοποίηση της ελληνο-αμερικανικής διασποράς, η οποία εισήγαγε ένα νέο πεδίο της πολιτικής επιστήμης, τη γεωπολιτική των διασπορών. Μετά από μερικές δεκαετίες, η πρωτοπορία στην “αξιοποίηση” της διασποράς έχει ήδη περάσει στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου.
Μετά τους Αμερικανούς, αφυπνίζονται και οι Γάλλοι.