Η οικουμενική σημασία της Μικρασιατικής Καταστροφής, του Γιώργου Πρεβελάκη

Ο επετειακός εορτασμός μιας εθνικής νίκης είναι πολύ περισσότερο επιθυμητός από την υπόμνηση μιας ήττας- ιδιαιτέρως όταν πρόκειται για τη Μεγάλη Καταστροφή. Όμως, όσο επώδυνη και να είναι η μνήμη αυτή, η απώλεια, όσο και να απωθούμε τις αναμενόμενες προσεχείς τουρκικές θριαμβολογίες, η γεωπολιτική λογική επιβάλλει να κινητοποιηθούμε.

Ο τουρκικός αναθεωρητισμός στηρίζεται σε γεωγραφική επιχειρηματολογία. Ακόμη και ο «διαλλακτικός» κ. Νταούτογλου, παρά τη θεωρία του για το «μηδενικό πρόβλημα», πιστεύει ότι «όποιος σκεφτεί πώς, μέσω του Καστελλόριζου, θα μπορέσει να τη στριμώξει μέσα στον κόλπο της Αττάλειας, πρέπει να γνωρίζει ότι η Τουρκία θα αντιδράσει έντονα». Αυτό υποστήριξε προσφάτως στον Μανώλη Κωστίδη, υπογραμμίζοντας ότι «η Τουρκία έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο».

Βεβαίως, το επιχείρημα για το μήκος της ακτογραμμής είναι κατά πάσαν πιθανότητα λανθασμένο, αν υπολογιστεί η ακτογραμμή των ελληνικών νησιών. Είναι, κυρίως, κενό περιεχομένου. Ανάγεται στη ναζιστική ψευδεπίγραφη Γεωπολιτική, σύμφωνα με την οποία τα γεωγραφικά δεδομένα είναι πάγια- ώστε , με την αντίληψη αυτή, να προωθούνται άκρως αμφισβητήσιμες αξιώσεις. Στις δηλώσεις Νταούτογλου αναγνωρίζεται η “Γαλάζια Πατρίδα”, η θεωρία του ναυάρχου εν αποστρατεία Cem Gürdeniz, η οποία αγνοεί εκουσίως ότι όλη η ναυτική παράδοση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανήκει στους Ρωμιούς.

Η γεωγραφική αναπαράσταση την οποία προωθεί η Τουρκία παραπέμπει σε ένα σχήμα με μεγάλη διείσδυση στα κράτη τα οποία συγκροτήθηκαν σε εδαφική βάση, όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Σύμφωνα με το σχήμα αυτό, το Αιγαίο είναι μια ενδιάμεση ζώνη ανάμεσα σε δύο εδαφικά σύνολα, την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία. Θα έπρεπε, επομένως, να μοιράζεται στα δύο. Η μονομερής ελληνική κατοχή καταγγέλλεται ως «γεωγραφική αδικία».

Είναι περίεργη η σιωπή μας σε αυτή την εξώφθαλμη παραπληροφόρηση· ίσως ανάγεται στην ψυχολογία του αυτο-ενοχοποιούμενου θύματος. Είναι, όμως, καιρός για μια εθνική “γεωπολιτική” ψυχανάλυση- καθώς μάλιστα πλησιάζει η τραγική επέτειος. Πρόσφατα, σημαντικοί Γάλλοι ερευνητές ανέπτυξαν την επιχειρηματολογία την οποία εμείς, αυτολογοκρινόμενοι, δεν προβάλλουμε. Ο γεωπολιτικός Michel Foucher υπενθυμίζει ότι “…η τρέχουσα γεωπολιτική διαμόρφωση του Αιγαίου είναι αποτέλεσμα μιας συνθήκης την οποία διαπραγματεύθηκαν και αποδέχτηκαν και τα δύο μέρη. Τα νησιά αυτά είναι ελληνικά, διότι δύο εκατομμύρια άτομα τα οποία κατοικούσαν στην Μικρά Ασία μεταφέρθηκαν βιαίως στην Ελλάδα. Έναντι της εκδίωξης των Ελλήνων από τα παράλια της Μικράς Ασίας, η Τουρκία ανεγνώρισε την κυριαρχία τους στα νησιά του Αιγαίου»[1]. Στο ίδιο πνεύμα, ο Gilles Kepel^[2] εξηγεί ότι «…από την Αθήνα δεν απαιτείται τίποτε λιγότερο από την επαναδιαπραγμάτευση της Συνθήκης της Λωζάννης…η οποία παραχωρούσε τον έλεγχο του Αιγαίου στην Ελλάδα, ως αντάλλαγμα για την εκκένωση της Μικράς Ασίας από τους παλαιούς ελληνικούς και χριστιανικούς πληθυσμούς της». Ο φιλόσοφος -θεολόγος Jean-François Colosimo επισημαίνει ότι “καθώς πλησιάζει η εκατοστή επέτειος από τη συνθήκη της Λωζάννης, ο πρόεδρος Ερντογάν απορρίπτει κάθε συνοριακή γραμμή που σχεδιάστηκε το 1923”[3].

Το ιστορικό επιχείρημα είναι καταλυτικό. Οι Έλληνες, για να κυριαρχήσουν στο Αιγαίο, πλήρωσαν ακριβό τίμημα στον τουρκικό εθνικισμό. Το ιστορικό επιχείρημα όχι μόνον ανατρέπει το σαθρό γεωγραφικό, αλλά ταυτοχρόνως μετασχηματίζει πλήρως την προωθούμενη γεωγραφική εικόνα. Οι Έλληνες κατείχαν τα νησιά και τα περιβάλλοντα παράλια, συγκροτώντας από την Αρχαιότητα έναν ενιαίο χώρο. Η αρχιπελαγική φύση του χώρου αυτού αποτελεί το υπόβαθρο για τη διδασκαλία της Ιστορίας στον πολιτισμένο κόσμο. Είμαστε μακρυά από την εικόνα μιας αβίου θάλασσας, απλό αντικείμενο διανομής ανάμεσα σε δύο ενεργά εδάφη.

Η ήττα του 1922 οδήγησε στο ακρωτηριασμό του Αρχιπελάγους, εισάγοντας μια τεκτονική γεωπολιτική τομή στην Ιστορία της Ανθρωπότητας. Η Τουρκία, στον βωμό της οποίας συντελέστηκε αυτό το έγκλημα, εμφανίζεται σήμερα ως κατήγορος και θύμα μιας «γεωγραφικής αδικίας». Με αυτή την επιχειρηματολογία διεκδικεί τον περαιτέρω γεωγραφικό ακρωτηριασμό.

Επείγει να συγκροτηθεί η αντίδραση της Ελλάδας στην παραπληροφόρηση, καθώς συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Χωρίς θυματοποίηση, χωρίς αντι-τουρκισμό, με καθαρό επιστημονικό λόγο, πρέπει να παρουσιαστεί η οικουμενική σημασία της ελληνικής ήττας το 1922. Να εξηγηθεί ως μία τεράστια οπισθοδρόμηση του Πολιτισμού, ως προάγγελος της ναζιστικής θηριωδίας και ως αρχική φάση της σημερινής αποσύνθεσης του κόσμου της Ανατολής -στην οποία συμβάλλει αποφασιστικά η σημερινή κλυδωνιζόμενη, “ισλαμο-φασιστική” κατά τον  Gilles Kepel, Τουρκία. Πολλές δυνάμεις από τον παγκόσμιο ακαδημαϊκό χώρο θα συνταχθούν μαζί μας. Η νοσταλγία για τον πλούσιο πολυ-πολιτισμικό κόσμο, την καταστροφή του οποίου εγκαινίασε η δική μας Μεγάλη Καταστροφή, συνεχώς διευρύνεται.

[1] Συνέντευξη στην Libération, 14 Αυγούστου 2020. Ανάλογη δήλωση στο L’Hémicycle, 14 Δεκεμβρίου 2020

^[2] Gilles Kepel, Le Prophète et la Pandémie. Du Moyen-Orient au jihadisme d’Atmosphère, Gallimard, Παρίσι, 2020

[3] Jean-François Colosimo, Le sabre et le turban. Jusqu’où ira la Turquie ?, Cerf, Παρισι, 2020